Barış Arifoğlu
Yeşilçam’ın ”yoksul ama mutlu aile” mitinin en güzel işlendiği filmlerden biri bana göre Münir Özkul, Adile Naşit, Tarık Akan ve Şener Şen ‘ın başröl oynadığı ” Bizim Aile ” dir..
Yeşilçam sineması genelde ideolojiktir ve çoğu zaman burjuva düzenini korumaya çalışır. Sürekli üretilen yoksul ama mutlu aile miti ile halk uyuşturulur. “Yoksulsunuz ama mutlusunuz, zenginler mutsuzdur zaten, isyan etmeyin” propagandası yapılır . İşte bunun farkına varan çok nadir insanlardan ikisi Yılmaz Güney ve Tarık Akan ‘ dır .Onlar Yesilçam ‘ ın içinde ilk başlarda düzenin bir parçası olarak yollarına devam ederken bu oyunu fark etmiş ve kendi alternatif sinemalarını yaratmışlardır.
Buyrun birlikte inceleyelim o zaman herkesin çok iyi bildiği ” Bizim Aile” filmini..
“Bizim Aile” filminin aile reisi Yaşar usta, 10 kişinin kıt kanaat geçindiği bir evin pasif aile babasıdır. Ona verilen görev, ailesinin düzene isyan etmesine izin vermemesi, onlara ” metanet ” propagandası yapmasıdır. Bu yoksul aile mitine en başından beri itiraz eden, bunun için Yaşar usta’ya bilinçli bir şekilde ” baba” demeyen, icra memurunun yakasına yapışan, polise “adeletsizliğe alet oluyorsunuz! ” diye itiraz eden, yeşil parkasıyla dönemin devrimci gençlerini temsil eden Ferit bile Yaşar usta’nın propagandaları ile ehlileştirilir filmin sonlarına doğru. Filmin sonunda, artık o da “baba” demeye başlamış, düzene boyun eğmiştir..
Oysa, toplu bir mücadele ruhu ortaya koymadan kolay kolay değişmeyecek olan ve filmde görmezden gelinen saf gerçek nedir biliyormusunuz ? Tabi ki Yaşar usta’ların yoksulluğunun ve çaresizliğinin arkasındaki Saim bey’lerin düzenidir! Ancak onlar bunu asla sorgulamaz, eleştirmez filmde. Yaşar usta evinden atılmasına rağmen çocuklarının işe gitmesini, düzenin onlara biçtiği görevleri yerine sadakatla yerine getirmelerini ister. “Asıl şimdi işimize dört elle sarılmamız lazım!” diyerek onları düzene boyun eğmeye zorlar. Düzen Saim bey olmuştur, bizahiti sosyal ve ekonomik adaletsizlik Saim bey’de vücut bulmuştur . “Ben kaybetmem !“ dediği ana bakın mesela, Saim bey’ler kendilerinden emindirler her daim. Haklıdırlar da, Türkiye’de Saim bey’ler asla kaybetmez!
Şu meşhur diyalog ideolojinin en net özetidir, hatırlayalım hep birlikte:
Yaşar usta, Saim bey’in odasına girdiğinde “beyim“ diye hitap ederek, otoritesini kabul edip konuşur. Önce onun servetine bir güzelleme yapar, “şu kadar malın var, mülkün var“ diye. İşçilerin haklarını gasp eden, düzenin zaaflarını kullanarak zenginleşmiş, sahip olduğu zenginlik ile bürokrasiyi, polisi kendi çıkarına göre kullanan Saim bey’e “bize dokunma” diye yalvardığı sahne ters yüz edilmiş bir acziyetin ve çaresizliğin doruk noktasıdır. Yaşar usta, ne işçi hakları, ne kapitalist sistem, ne adaletsizlik, eşitsizlik veya bu gücü çıkarları doğrultusunda kullanması açısından Saim bey’i tehdit etmez, edemez. Odaya girerken bile sekreterin onayını bekleyecek, şapkasını çıkaracak kadar düzeni içselleştirmiştir. Haddini bilmektedir Yaşar usta. Odada “bize şunu yapamazsın, bunu yapamazsın“ dediği laflar koftur. Saim bey istese bunu yapabilecek kudrettedir. Yaşar usta, uzun uzun düzene bir tehdit oluşturmadıklarını, sıradan yoksul bir aile olduklarını vurgular. “Dokunma bize“ diye yalvarır. Yaşar usta (proleter kimliği usta sıfatıyla vurgulanır.) Saim bey’den kendilerine yaptığı zulmun hesabını sormaz.
Saim bey’i yeşilçam sinemasında yaratılan “yoksul ama mutlu aile miti“ üzerinden tehdit eder. Burası düzenin yumuşak karnıdır. Eğer yoksul ama mutlu aile mitleri olmazsa, onlar isyan ederlerse; büyük patron, milyarder, fabrikalar sahipleri Saim bey’lerin zenginliği tehlikeye girecektir. Saim bey’in burada boyun eğdiği Yaşar usta’nın tehdidi değil, düzendir. Yani, yoksul ama ezilen Yaşar usta’ların büyük olduğu sanrısına insanlar inandırılmalıdır.
Filmin sonunda Saim bey kızıyla konuşurken “yenildim” derken yalan söylemektedir. Saim bey’ler hep kazanmaktadır. Düzenin devamı için “yoksul aile miti“ seyircide üretilmiştir. Mesaj çok nettir : “Saim bey’lere isyan etmeyin. Onlar evinizi, barkınızı elinizden alacak kadar güçlüdürler. Ama bunları kafaya takmayın, onlar mutsuzdurlar zaten! Siz, bu kadar ezilmenize rağmen onlardan daha mutlusunuz. Yoksulsunuz yoksul kalın, asla bunu sorgulamayın. Sorgulamayın ki Saim bey’lerin düzeni sonsuza kadar devam edebilsin. Düzenin istediği adam olun, Ferit gibi isyankar olmayın, kahramanlarınız Yaşar usta’lar olsun..”
